Πράγματι, «δεν μπορείς να δωροδοκήσεις έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή». Η «ατάκα» αυτή είναι η αγαπημένη φράση του απερχόμενου Προέδρου της Εσθονίας, Toomas Hendrik Ilves, ο οποίος συμπληρώνει δέκα χρόνια (2 θητείες) στην Προεδρία της χώρας. Με αυτό το αξίωμα, έχουν ουσιαστικά καταργήσει την προσωπική επαφή του πολίτη με τους δημοσίους υπαλλήλους και κατά συνέπεια τη δυνατότητα «συναλλαγής». Κατά τη διάρκεια της 10-ετούς θητείας του, υπήρξε ραγδαία εξάπλωση όλων των ηλεκτρονικών υπηρεσιών προς τους πολίτες. Ετσι, η Εσθονία πέτυχε τη σχεδόν απόλυτη ψηφιακή εξυπηρέτηση του πολίτη. Μόνο σε τρεις περιπτώσεις απαιτείται η φυσική παρουσία: Για να παντρευτείς, για να πάρεις διαζύγιο και στην αγοραπωλησία ακίνητης περιουσίας. Ολες οι υπόλοιπες δραστηριότητες γίνονται από το σπίτι ή τη δουλειά μέσω internet.
Θα σας δώσω μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία για να δείτε πώς μια μικρή χώρα (μόλις 1,3 εκατ. κατοίκους), χωρίς φυσικούς πόρους, έγινε ΤΟ υπόδειγμα στην ψηφιακή εποχή. Στον χώρο ΤΠΕ (Τεχνολογία Πληροφορικής και Επικοινωνιών) δραστηριοποιούνται 3.193 εταιρείες οι οποίες απασχολούν 48.970 υπαλλήλους, δηλαδή το 9,3% της απασχόλησης. Ο συνολικός τζίρος των εταιρειών είναι 3,689 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 6,8% του ΑΕΠ και στο 14,2% των συνολικών εξαγωγών της χώρας. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι υπηρεσίες και τα προϊόντα τους στον χώρο των ΤΠΕ εξάγονται σε 123 χώρες! Αυτές όλες οι εταιρείες είναι η κινητήριος δύναμη για την ανάπτυξη της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης. Το κράτος σχεδιάζει και ο ιδιωτικός τομέας υλοποιεί (outsourcing the developement). Σε ορισμένες περιπτώσεις ο ιδιωτικός τομέας λειτουργεί και τις εφαρμογές (outsourcing the operations).
Για να μη σας κουράζω με πολλούς αριθμούς θα κάνω μια παρένθεση, προκειμένου να σας περιγράψω πώς βρέθηκα να ασχολούμαι με την Εσθονία. Στις 29 Δεκεμβρίου 2013, σε τούτη τη στήλη έγραψα ένα άρθρο με τίτλο «Δυστυχώς, δεν έχουμε γίνει, ακόμα, Εσθονία», όπου περιέγραφα το πόσο ανεπτυγμένη ήταν η ηλεκτρονική διακυβέρνηση στη χώρα αυτή. Δεν είχα ποτέ επισκεφθεί την Εσθονία και η γνώση μου προερχόταν μόνο από δημοσιεύματα και από την ιστοσελίδα της χώρας. Στις αρχές του 2014, δέχτηκα ένα τηλεφώνημα από τον Πρέσβη της Εσθονίας κ. Margus Rava, ο οποίος ζήτησε να συναντηθούμε. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο κ. Rava είναι ταυτόχρονα Πρέσβης στην Κύπρο, στην Αλβανία και στην Ιορδανία. Αυτό δείχνει τις οικονομίες που κάνει μια μικρή χώρα.
Από τότε συναντηθήκαμε αρκετές φορές και μου έδωσε πολλές πληροφορίες για την πρόοδο της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης που γίνεται στη χώρα του. Ετσι, έγραψα και δεύτερο άρθρο στις 8 Φεβρουαρίου 2015, με τίτλο «Μήπως η Εσθονία ζει σε άλλον αιώνα;». Εκεί περιέγραφα μια νέα υπηρεσία που παρέχεται σε ξένους υπηκόους που έχουν δραστηριότητα στην Εσθονία. Η υπηρεσία ονομάζεται e-Residency και ουσιαστικά επιτρέπει σε ξένους υπηκόους να κάνουν τις περισσότερες δουλειές τους από τον τόπο διαμονής τους χωρίς να χρειάζεται να ταξιδεύουν στην Εσθονία. Είναι αξιοσημείωτο ότι μέσα στο 2015 έχουν αποκτήσει την ιδιότητα του e-Resident περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και 150 Ελληνες. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης στο ίδιο διάστημα γεννήθηκαν 14.000 παιδιά και πέθαναν 17.000 άνθρωποι. Ομως, ο στόχος του προγράμματος αυτού είναι να φτάσουν τα 10 εκατομμύρια μέχρι το 2025! Προσέξετε τη σημασία του e-Residency. Ουσιαστικά όταν και αν επιτύχουν τον στόχο τους, θα έχουν αυξήσει τον πληθυσμό της χώρας τους κατά 870%, έστω και αν όλοι αυτοί δεν θα κατοικούν στην Εσθονία!
Κάπως έτσι ξεκίνησε η σχέση μου με αυτή τη χώρα, η οποία έμελλε να επεκταθεί. Στις 23 Δεκεμβρίου 2015 έλαβα πρόσκληση από τον Πρόεδρο της Εσθονίας για να συμμετάσχω στην 7η ετήσια Διεθνή Συνάντηση των Φίλων της Εσθονίας από τις 30 Ιουνίου 2016 μέχρι τις 2 Ιουλίου 2016. Φυσικά την αποδέχτηκα και έτσι βρέθηκα στο Tallinn. Θέλω να ξεκαθαρίσω ότι η συνάντηση δεν γίνεται απλά «υπό την αιγίδα του Προέδρου», αλλά με την ενεργή συμμετοχή του Προέδρου Ilves, αλλά και του Πρωθυπουργού της χώρας, Taavi Roivas. Οταν άκουσα τον Πρόεδρο να μιλά σε ένα panel για την τεχνολογία, εντυπωσιάστηκα τόσο πολύ από την εμπεριστατωμένη γνώση του στην πληροφορική, ώστε υπέθεσα ότι είχε κάνει σπουδές σε πληροφορική. Αναζητώντας το βιογραφικό του στο Google διαπίστωσα ότι είχε σπουδάσει ψυχολογία και είχε κάνει μεταπτυχιακό (masters) στο ίδιο αντικείμενο. Αλλά και ο ίδιος ο Πρωθυπουργός είναι μεγάλος υπέρμαχος της τεχνολογίας. Μάλιστα, πέρασε μαζί μας ένα γεμάτο 10-ωρο και όταν χρειάστηκε να υπογράψει κάτι, το έκανε με την ψηφιακή υπογραφή του, μέσω του κινητού τηλεφώνου του! Η καθολική χρήση της ψηφιακής υπογραφής έχει εξοικονομήσει στο κράτος το 2% του ΑΕΠ! Δηλαδή, έναν ΕΝΦΙΑ και κάτι ρέστα!
Η συνάντηση αυτή που συγκεντρώνει επενδυτές και επιχειρηματίες οι οποίοι αναζητούν νεοφυείς επιχειρήσεις (όπως π.χ. το Skype το οποίο δημιουργήθηκε από Εσθονούς), δημοσιογράφους και διαμορφωτές της κοινής γνώμης, πανεπιστημιακούς κ.ά., διοργανώνεται με τη συνεργασία του Δημόσιου και του Ιδιωτικού τομέα και στοχεύει στην προβολή των υπηρεσιών και των προϊόντων της Εσθονίας. Στα 7 χρόνια λειτουργίας του θεσμού αυτού, έχουν περάσει περισσότεροι από 1.700 «φίλοι της Εσθονίας» από τις εκδηλώσεις, οι οποίοι φεύγουν με την εντύπωση ότι βιώσανε μια εμπειρία από το μέλλον.
Θα σας δώσω δύο παραδείγματα από την καθημερινότητά μας, για να δείτε πώς λειτουργεί η ηλεκτρονική διακυβέρνηση.
Δίπλωμα Οδήγησης. Το δίπλωμα οδήγησης εκδίδεται από το κράτος. Κατά συνέπεια το κράτος γνωρίζει πότε λήγει ένα δίπλωμα. Τρεις μήνες πριν από τη λήξη του διπλώματος, ο Εσθονός ειδοποιείται μέσω e-mail (όλοι οι Εσθονοί που έχουν ταυτότητα έχουν και ένα e-mail με τον μοναδικό αριθμό της ταυτότητάς τους· η ταυτότητα είναι υποχρεωτική για όσους συμπληρώνουν το 15ο έτος και προαιρετική για τους λοιπούς), ότι το δίπλωμά του λήγει την τάδε ημερομηνία και αν θέλει να ανανεωθεί πρέπει να κάνει τις συνηθισμένες ενέργειες, μεταξύ των οποίων και η βεβαίωση από γιατρό. Πάει στον γιατρό, τον εξετάζει και ο γιατρός ενημερώνει ηλεκτρονικά την υπηρεσία για τη δυνατότητα του πολίτη να οδηγεί. Δεν τυπώνεται κανένα χαρτί. Οταν λοιπόν ολοκληρωθούν οι διατυπώσεις, όλες ηλεκτρονικά, ακόμα και η πληρωμή του αντιτίμου, τότε εκδίδεται το δίπλωμα και αποστέλλεται στον πολίτη στο σπίτι του. Δεν τυπώθηκε κανένα χαρτί και ο πολίτης δεν πήγε σε καμία κρατική υπηρεσία.
Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση. Ο πολίτης επισκέπτεται τον γιατρό. Μετά την εξέταση και εφ’ όσον απαιτείται συνταγή, ο γιατρός με μοναδικό στοιχείο την ηλεκτρονική ταυτότητα του ασθενούς, συντάσσει στον υπολογιστή τη συνταγή, χωρίς να τυπωθεί κανένα χαρτί. Ο ασθενής μπορεί να πάει σε οποιοδήποτε φαρμακείο της Εσθονίας και με την ταυτότητά του θα πάρει τα φάρμακά του χωρίς να τυπωθεί και πάλι κανένα χαρτί. Συγκρίνετέ το με τη δική μας «ηλεκτρονική συνταγογράφηση» και βγάλτε τα συμπεράσματά σας.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι ένας ηγέτης μιας δυτικής χώρας δήλωσε: «I should have called the Estonians when we were setting our health care website». Τα λόγια αυτά αποκτούν μεγαλύτερη βαρύτητα όταν προέρχονται από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, Barak Obama! Το δυστύχημα με την Ελλάδα είναι ότι είχαμε διμερή συμφωνία (για τέσσερα χρόνια) για να μας βοηθήσουν στην ηλεκτρονική διακυβέρνηση, αλλά εμείς, σαν ο εξυπνότερος λαός του κόσμου, την απεμπολήσαμε, όπως έχουμε κάνει και για πολλά άλλα. Είμαστε λοιπόν άξιοι της μοίρας μας.
Ξέρετε ποιο είναι το πρακτικό αποτέλεσμα αυτής της μοναδικής ηλεκτρονικής διακυβέρνησης; Η φορολογία είναι ένα flat rate 20%, ανεξάρτητα από το ύψος των εισοδημάτων! Είναι τόσο μεγάλη η άγνοιά μας, ώστε ένας Ελληνας πολιτικός αποφάνθηκε, τον Μάρτιο του 2013, στην τηλεόραση ότι: «Ευτυχώς, δεν έχουμε γίνει ακόμα Εσθονία. Η Εσθονία είναι πολύ πιο πίσω από εμάς»! Δεν ήξερε, τουλάχιστον ας ρώταγε.
* Ο κ. Ανδρέας Δρυμιώτης είναι Σύμβουλος Επιχειρήσεων.
