Χωρίς το επαναστατικό σύστημα παράδοσης του Ian MacLachlan, οι Moderna και Pfizer δεν θα μπορούσαν να χορηγήσουν με ασφάλεια τα mRNA εμβόλιά τους στα κύτταρα. Γιατί, όμως, σχεδόν κανείς δεν αναγνωρίζει τη σημαντική συνεισφορά του Καναδού βιοχημικού - ούτε πληρώνει έστω ένα σεντ για δικαιώματα;
Κορονοϊός: Ο ξεχασμένος ήρωας
Το καλοκαίρι του 2020, καθώς η πανδημία του κορονοϊού μαινόταν ανεξέλεγκτη, μολύνοντας περισσότερους από 200.000 ανθρώπους ημερησίως σε όλο τον πλανήτη, οι διευθύνοντες σύμβουλοι της Prizer, Albert Bourla και της BioNTech, Uğur Şahin ναύλωσαν ιδιωτικό αεροσκάφος με προορισμό τη μικρή εταιρεία Polymun Scientific Immunbiologische Forschung, στο Κλοστερνόιμπουργκ της Αυστρίας. Αποστολή τους, να πείσουν την εταιρεία να κατασκευάσει όσο το δυνατόν περισσότερα νανοσωματίδια λιπιδίων για το νέο εμβόλιό τους κατά του κορονοϊού, το οποίο σύντομα έμελλε να λάβει άδεια επείγουσας χρήσης από τον Οργανισμό Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ.
Το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech έχει σχεδιαστεί με την τεχνολογία του αγγελιαφόρου RNA που μαθαίνει στο ανοσοποιητικό σύστημα πώς να καταπολεμήσει τον κορονοϊό. Αλλά για να εισέλθει με ασφάλεια στα κύτταρα, το mRNA έπρεπε να καλυφθεί με λιπίδια. Η αυστριακή μονάδα ήταν από τις λίγες στον κόσμο που παρήγαγε τα αναγκαία νανοσωματιδία λιπιδίων, έτσι ο Bourla επέμεινε να πάει μαζί του και ο Şahin προκειμένου να παρουσιάσει το έργο τους.
"Το δύσκολο με την πλατφόρμα mRNA δεν είναι πώς θα φτιάξουμε το μόριο mRNA· αυτό είναι εύκολο”, λέει ο Bourla. "Το δύσκολο είναι να διασφαλιστεί ότι το μόριο mRNA θα εισχωρήσει στα κύτταρα για να μεταφέρει την πληροφορία”.
Ωστόσο, η ιστορία για το πώς οι Moderna, BioNTech και Pfizer κατάφεραν να δημιουργήσουν αυτό το ζωτικό σύστημα παράδοσης δεν είναι γνωστή. Πρόκειται πραγματικά για ένα έπος 15 ετών νομικών διενέξεων και κατηγοριών για προδοσία και εξαπάτηση. Είναι, όμως, σαφές ότι όταν χρειάστηκε ένας τρόπος για να φτάσουν τα εμβόλια mRNA στα κύτταρα και να σταματήσει η πανδημία, μία μόνο αξιόπιστη μέθοδος ήταν διαθέσιμη - και αυτή δεν ήταν προϊόν ούτε κάποιας εκ των τριών, ούτε οποιασδήποτε άλλης μεγάλης εταιρείας εμβολίων.
Πολύμηνη έρευνα του Forbes αποκαλύπτει ότι ο επιστήμονας που "ευθύνεται” περισσότερο γι’ αυτήν τη ζωτικής σημασίας μέθοδο είναι ο ελάχιστα γνωστός Καναδός βιοχημικός, Ian MacLachlan. Ως επικεφαλής επιστημονικός υπεύθυνος δύο μικρών εταιρειών, της Protiva Biotherapeutics και της Tekmira Pharmaceuticals, ο 57χρονος MacLachlan ηγήθηκε της ομάδας που ανέπτυξε αυτήν την κρίσιμη τεχνολογία. Ωστόσο, σήμερα, λίγοι άνθρωποι -αλλά καμία από τις μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες- αναγνωρίζουν δημοσίως την πρωτοποριακή δουλειά του. Ο δε MacLachlan δεν κερδίζει τίποτα από την πρωτοποριακή του τεχνολογία.
"Δεν σκόπευα να περάσω το υπόλοιπο της ζωής του αναλωνόμενος με αυτό, αλλά δεν μπορώ να το ξεχάσω”, λέει ο MacLachlan. "Βλέπω κάθε πρωί τις ειδήσεις, και το 50% αφορά τα εμβόλια, και δεν έχω καμία αμφιβολία ότι χρησιμοποιούν την τεχνολογία που εμείς αναπτύξαμε”.
Η Moderna Therapeutics αμφισβητεί κατηγορηματικά την ιδέα ότι το mRNA εμβόλιό της χρησιμοποιεί την τεχνολογία του MacLachlan, ενώ η BioNTech, συνεργάτης την Pfizer, αναφέρεται πολύ προσεκτικά στο θέμα. Κι αυτό γιατί εκκρεμούν νομικές διεκδικήσεις και διακυβεύονται πολλά χρήματα.
Η Moderna, η BioNTech και η Pfizer πρόκειται να πουλήσουν εμβόλια συνολικής αξίας $45 δισ. το 2021. Δεν καταβάλλουν σεντ στον MacLachlan. Άλλοι παραγωγοί εμβολίων κατά του κορονοϊού, όπως η Gritstone Oncology, έλαβαν άδεια χρήσης της τεχνολογίας των Protiva-Tekmira του MacLachlan έναντι ποσοστού 5%-15% των πωλήσεων των προϊόντων τους. Ο MacLachlan, όμως, δεν έχει πλέον οικονομικές απαιτήσεις από την τεχνολογία, αν κι ένα παρόμοιο δικαίωμα για τα εμβόλια των Moderna και Pfizer-BioNTech θα μπορούσε να αποφέρει έως και $6,75 δισ. μόνο το 2021. Η ειρωνεία, ωστόσο, είναι πως η πρόταση του προέδρου Joe Biden να άρει τις πατέντες των εμβολίων κατά του κορονοϊού θα καθιστούσε απίθανο η πατέντα του MacLachlan να αποτελέσει πηγή πλούτου.
Παρά τις διαψεύσεις τους, επιστημονικές εργασίες και έγγραφα που κατατέθηκαν στον FDA δείχνουν ότι τα εμβόλια τόσο της Moderna όσο και των Pfizer/BioNTech χρησιμοποιούν ένα σύστημα παράδοσης εντυπωσιακά παρόμοιο με αυτό που δημιούργησαν ο MacLachlan και η ομάδα του - ένα προσεκτικά σχεδιασμένο συστατικό τεσσάρων λιπιδίων που ενσωματώνει το mRNA σε ένα πυκνό μόριο μέσω μιας διαδικασίας ανάμειξης με χρήση αιθανόλης και μιας συσκευής T-connector.
Για χρόνια, η Moderna ισχυριζόταν ότι χρησιμοποιούσε το δικό της σύστημα παράδοσης, αλλά όταν ήρθε η ώρα να δοκιμάσει το εμβόλιό της κατά του κορονοϊού σε ποντίκια, χρησιμοποίησε τα ίδια τέσσερα είδη λιπιδίων με την τεχνολογία του MacLachlan, σε πανομοιότυπες αναλογίες.
Η Moderna επιμένει ότι η προκλινική σύνθεση του εμβολίου δεν ήταν η ίδια με αυτήν του εμβολίου. Μεταγενέστερα ρυθμιστικά έγγραφα της Moderna, ωστόσο, καταδεικνύουν ότι το εμβόλιό της χρησιμοποιεί τους ίδιους τέσσερις τύπους λιπιδίων με την τεχνολογία του MacLachlan, αλλά με μια δική της εκδοχή ενός εκ των τεσσάρων λιπιδίων και με αναλογίες "ελαφρώς διαφοροποιημένες”, με αδιευκρίνιστο ακόμη τρόπο.
Παρόμοια είναι η ιστορία και στην περίπτωση των Pfizer/BioNTech. Τα έγγραφα του FDA αποκαλύπτουν ότι το εμβόλιό τους χρησιμοποιεί τα ίδια τέσσερα είδη λιπιδίων στις σχεδόν ακριβείς αναλογίες που κατοχύρωσαν πριν χρόνια ο MacLachlan και η ομάδα του, αν και ένα από τα λιπίδια αποτελεί ίδιας παραγωγής παραλλαγή.
Δεν παραγνωρίζουν, όμως, όλοι τη συμβολή του MacLachlan. "Μεγάλο μέρος της ανάπτυξης του LNP [νανοσωματίδιο λιπιδίων] πιστώνεται στον Ian MacLachlan”, λέει η Katalin Karikó, η επιστήμονας που έθεσε τις βάσεις για τις θεραπείες mRNA, πριν ακόμη ενταχθεί στην BioNTech το 2013. Αλλά η Karikó, φαβορί σήμερα για το βραβείο Νόμπελ, είναι θυμωμένη που ο MacLachlan δεν την βοήθησε περισσότερο να χρησιμοποιήσει το δικό του σύστημα παράδοσης για να δημιουργήσει τη δική της εταιρεία mRNA πριν από χρόνια”. "[Ο MacLachlan] μπορεί να είναι εξαίρετος επιστήμονας, αλλά δεν είχε όραμα”, λέει.
Πριν από επτά χρόνια, ο MacLachlan παραιτήθηκε από την Tekmira, "εγκαταλείποντας” τη λαμπρή ανακάλυψή του και τυχόν οικονομικές απολαβές. Οι σκληρές νομικές μάχες και οι πολιτικoί διαξιφισμοί στον κλάδο της βιοφαρμακευτικής για το σύστημα παράδοσης τον είχαν κουράσει. Τα συναισθήματά του είναι ανάμεικτα. Μπορεί να παραγνωρίζεται η συμβολή του, αλλά ξέρει ότι βοήθησε να σωθεί ο κόσμος. "Υπάρχει μια ομάδα ανθρώπων που αφιέρωσαν μεγάλο μέρος της ζωής τους στην ανάπτυξη αυτής της τεχνολογίας. Έδωσαν την καρδιά και την ψυχή τους”, λέει ο MacLachlan. "Αυτοί οι άνθρωποι δούλεψαν σκληρά και έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους για να την αναπτύξουν”.
Τον Οκτώβριο του 2013, ο MacLachlan, τότε επικεφαλής επιστημονικός υπεύθυνος της Tekmira Pharmaceuticals, παρευρέθη σε ένα πάρτι που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του πρώτου Διεθνούς Συνεδρίου Υγείας mRNA, στην πόλη Τύμπινγκεν της Γερμανίας. Εκεί, βρέθηκε να συνομιλεί με τον Stéphane Bancel, διευθύνοντα σύμβουλο μιας εκκολαπτόμενης τότε εταιρείας mRNA, της Moderna Therapeutics.
Ο MacLachlan πρότεινε να συνεργαστεί η Tekmira με την Moderna χρησιμοποιώντας το δικό του καινοτόμο σύστημα παράδοσης. "Είσαι πολύ ακριβός”, του είπε ο Bancel.
Η συνάντηση άφησε μια πικρή γεύση στον MacLachlan. Το ίδιο και η παρουσία του πρώην συναδέλφου, Thomas Madden, ο οποίος είχε απολυθεί από την Tekmira πέντε χρόνια νωρίτερα. Ο MacLachlan είχε περάσει ήδη πάνω από μια δεκαετία δουλεύοντας την τεχνολογία του, ωστόσο άνθρωποι όπως ο Bancel ενδιαφέρθηκαν περισσότερο να συνεργαστούν με τον Madden.
Η κόντρα μεταξύ των δύο επιστημόνων αποτελεί την απαρχή της διαμάχης σχετικά με την τεχνολογία παράδοσης στην οποία βασίζονται τα σημερινά εμβόλια κατά της Covid-19. Ο MacLachlan και ο Madden είχαν γνωριστεί 25 χρόνια πριν, όταν εργάζονταν σε μια μικρή εταιρεία βιοτεχνολογίας στο Βανκούβερ, την Inex Pharmaceuticals. Ο διδάκτωρ βιοχημείας MacLachlan εντάχθηκε στην Inex το 1996· ήταν η πρώτη του δουλειά μετά το μεταδιδακτορικό του, με υποτροφία, στο εργαστήριο γονιδίων του Πανεπιστημίου Μίσιγκαν.
Εκ των ιδρυτών της Inex ήταν ο 75χρονος σήμερα, επικεφαλής επιστήμονας τότε, Pieter Cullis, καθηγητής φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Βρετανικής Κολομβίας. Εκεί ο Cullis ίδρυσε πολλές βιοτεχνολογικές εταιρείες, καλλιεργώντας μια ελίτ κοινότητα επιστημόνων που ανέδειξε το Βανκούβερ στο επίκεντρο της χημείας λιπιδίων.
Η Inex ανέπτυσσε ένα υποψήφιο φάρμακο χημειοθεραπείας μικρού μορίου, αλλά ο Cullis ενδιαφερόταν επίσης για τη γονιδιακή θεραπεία. Στόχος του ήταν να ενσωματώσει το γενετικό υλικό ενός μεγάλου μορίου, όπως το DNA ή το RNA, σε μια φυσαλίδα λιπιδίων, ώστε να μπορεί να μεταφερθεί με ασφάλεια ως φάρμακο στο εσωτερικό ενός κυττάρου - κάτι που οι βιοχημικοί ονειρεύονταν για δεκαετίες, αλλά δεν μπορούσαν να επιτύχουν.
Χρησιμοποιώντας μια νέα μέθοδο ανάμειξης, ο Cullis και η ομάδα του στην Inex ενσωμάτωσαν με επιτυχία μικρά τμήματα DNA σε μικροσκοπικές φυσαλίδες, τα λεγόμενα λιποσώματα. Δυστυχώς, όμως, τα λιποσώματα δεν μπορούσαν να παραδώσουν με συνέπεια τα μεγαλύτερα μόρια που απαιτούνται για τη γονιδιακή θεραπεία, με ιατρικά εύχρηστους τρόπους. Δοκίμασαν κι άλλες προσεγγίσεις, όπως τη χρήση αιθανόλης, αλλά χωρίς επιτυχία.
"Συγκεντρώσαμε όλα τα κομμάτια του LNP [λιπιδικού νανοσωματιδίου] στην Inex, αλλά δεν κατέστη λειτουργικό” για γενετικό υλικό, λέει ο Cullis.
Η Inex, εν τω μεταξύ, ήταν επιχείρηση, όχι ερευνητικό εργαστήριο, οπότε επικεντρώθηκε στο πιο ελπιδοφόρο φάρμακο χημειοθεραπείας. Η ομάδα γονιδιακής θεραπείας σχεδόν διαλύθηκε. Ο MacLachlan παρέμεινε επικεφαλής όσων είχαν απομείνει μέχρι το 2000, οπότε παραιτήθηκε κι αυτός. Ο Cullis τον έπεισε, αντί να φύγει εντελώς, να αποσχιστεί το τμήμα γονιδιακής θεραπείας σε μια νέα εταιρεία. Έτσι γεννήθηκε η Protiva Biotherapeutics (με τον MacLachlan επικεφαλής επιστημονικό υπεύθυνο), στην οποία η Inex διατήρησε μειοψηφικό ποσοστό. Ο MacLachlan "στρατολόγησε” τον 73χρονο σήμερα Mark Murray, Αμερικανό βιοτεχνολόγο με διδακτορικό στη βιοχημεία, ως διευθύνοντα σύμβουλο.
Σύντομα, δύο χημικοί της Protiva, ο Lorne Palmer και ο Lloyd Jeffs, έκαναν μια σημαντική ανακάλυψη που οδήγησε σε μια νέα μέθοδο ανάμειξης. Χρησιμοποίησαν μια συσκευή T-connector, λιπίδια διαλυμένα σε αιθανόλη και γενετικό υλικό διαλυμένο σε αλατόνερο. Ήταν η στιγμή που περίμεναν. Τα λιπίδια σχημάτισαν ένα πυκνό νανοσωματίδιο που εγκλώβησε άμεσα το γενετικό υλικό.
Η ομάδα με επικεφαλής τον MacLachlan ανέπτυξε σύντομα ένα νέο νανοσωματίδιο λιπιδίου αποτελούμενο από τέσσερα συγκεκριμένα είδη λιπιδίων. Αν και αυτά ήταν μεταξύ των λιπιδίων που χρησιμοποιούσε και η Inex στα πειράματά της, το LNP του MacLachlan είχε πυκνό πυρήνα που διέφερε σημαντικά από τις φυσαλίδες λιποσωμάτων της Inex. Η ομάδα του MacLachlan είχε βρει και τις κατάλληλες αναλογίες των τεσσάρων λιπιδίων ώστε να λειτουργούν καλύτερα μεταξύ τους. Και κατοχύρωσε την πατέντα.
Τα εμβόλια κατά του κορονοϊού των Moderna και Pfizer χρησιμοποιούν έναν τύπο γονιδιακής θεραπείας που βασίζεται στο μόριο του αγγελιαφόρου RNA (mRNA). Οι επιστήμονες της Protiva, από την άλλη, αρχικά έδωσαν έμφαση σε έναν διαφορετικό τύπο γονιδιακής θεραπείας χρησιμοποιώντας παρεμβολές RNA (RNAi). Ενώ το mRNA καθοδηγεί τον οργανισμό να παράξει θεραπευτικές πρωτεΐνες, το RNAi στοχεύει να "φιμώσει” τα βλαβερά γονίδια προτού προκαλέσουν ασθένεια. Έχοντας ήδη το σύστημα παράδοσης του MacLachlan, η Protiva ξεκίνησε συνεργασία με την εταιρεία βιοτεχνολογίας Alnylam της Μασαχουσέτης, για να καταστήσει τη θεραπεία RNAi βιώσιμη.
Εν τω μεταξύ, η Inex, η πρώην εταιρεία του MacLachlan, κατέρρευσε καθώς ο FDA αρνήθηκε την άμεση έγκριση του φαρμάκου χημειοθεραπείας της. Απέλυσε το μεγαλύτερο μέρος του προσωπικού της και εν συνεχεία -παρότι είχε αποσχίσει τη δραστηριότητα της Protiva μόλις λίγα χρόνια πριν- εστίασε εκ νέου στους μηχανισμού παράδοσης φαρμάκων. Ξεκίνησε επίσης συνεργασία με την Alnylam. Το 2005, ο Cullis παραιτήθηκε, αφήνοντας στο "τιμόνι” τον Thomas Madden.
Το 2006, η Protiva και η Alnylam δημοσίευσαν μια μελέτη-ορόσημο στην ιατρική επιθεώρηση Nature για την πρώτη αποτελεσματική "φίμωση” γονιδίων σε πιθήκους, με την τεχνολογία που είχε αναπτύξει η ομάδα του MacLachlan. Η Alnylam συνέχισε να αναπτύσσει το Onpattro, ένα φάρμακο RNAi για τη θεραπεία συγκεκριμένων κληρονομικών νευρικών παθήσεων σε ενήλικες. Ήταν το πρώτο φάρμακο RNAi που εγκρίθηκε από τον FDA. Τα ρυθμιστικά έγγραφα καταδεικνύουν ότι η Alnylam χρησιμοποίησε το σύστημα παράδοσης του MacLachlan - με μία εξαίρεση: στη θέση ενός εκ των τεσσάρων λιπιδίων, χρησιμοποίησε μια τροποποιημένη έκδοση που ανέπτυξε από κοινού με τον Madden.
Τον Οκτώβριο του 2008, ο Mark Murray, ο διευθύνων σύμβουλος της Protiva που είχε προσλάβει ο MacLachlan, απέκτησε την Tekmira Pharmaceuticals, μια μικρή εισηγμένη εταιρεία-κέλυφος. Όπως και η Protiva, η Tekmira είχε συσταθεί από την Inex, πριν αυτή καταρρεύσει, και είχαν μεταφερθεί σε αυτήν όλα τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία της Inex. Το deal περιελάμβανε και 15 πρώην επιστήμονες της Inex, μεταξύ των οποίων και ο Madden, με τον Murray ωστόσο να τους ενημερώνει ότι "δεν μπορούσαν να τους κρατήσουν όλους”.
Η απόλυση του Madden οδήγησε σε μια σκληρή νομική διαμάχη που πυροδότησε το γεγονός ότι τόσο η Inex όσο και η Protiva συνεργάζονταν με την Alnylam επάνω σε μηχανισμούς παράδοσης φαρμάκων. Η διαμάχη κράτησε χρόνια. Ο Murray και ο MacLachlan κατηγορούσαν τους Madden και Cullis για παράτυπη αξιοποίηση των ιδεών τους. Οι τελευταίοι αρνούνταν τις κατηγορίες και ενίοτε κατηγορούσαν τους πρώτους για αθέμιτη συμπεριφορά.
Ο πρώτος "γύρος” της διαμάχης κατέληξε σε συμβιβασμό το 2008, που είχε ως αποτέλεσμα την απόκτηση της Tekmira από την Protiva, με τον Murray ως CEO, τον MacLachlan ως επικεφαλής επιστημονικό υπεύθυνο και τον Madden σύντομα και πάλι απολυθέντα. Παρά το πλήγμα, οι Madden και Cullis ίδρυσαν νέα εταιρεία το 2009 και συνέχισαν να συνεργάζονται με την Alnylam. Η Tekmira "απάντησε” με αγωγή σε βάρος της Alnylam, ισχυριζόμενη ότι η εταιρεία βιοτεχνολογίας "συνωμότησε” με τους Madden και Cullis για να αποκτήσει με μικρό κόστος την τεχνολογία του MacLachlan. Η Alnylam αρνήθηκε τις κατηγορίες και -φυσικά- κατέθεσε ανταγωγές, ισχυριζόμενη ότι ήθελε απλώς να συνεργαστεί με τους Madden και Cullis, οι οποίοι είχαν αναπτύξει μια βελτιωμένη παραλλαγή ενός εκ των τεσσάρων λιπιδίων του συστήματος παράδοσης.
Αυτός ο δεύτερος γύρος νομικών διενέξεων διευθετήθηκε το 2012, με την Alnylam να καταβάλει $65 εκατ. και να συμφωνεί στην εκχώρηση δεκάδων πατεντών της πίσω στην Tekmira. Αυτές οι πατέντες περιελάμβαναν και όσες αφορούσαν το βελτιωμένο λιπίδιο που ανέπτυξε ο Madden για το Onpattro. Στο πλαίσιο της συμφωνίας, η εταιρεία των Cullis και Madden έλαβε υπό όρους άδεια χρήσης της τεχνολογίας του MacLachlan για τη δημιουργία καθ’ όλα νέων προϊόντων mRNA.
Την ίδια εποχή εμφανίστηκε για πρώτη φορά στην πόρτα του MacLachlan η Ουγγαρέζα βιοχημικός Katalin Karikó. Η Karikó είχε αντιληφθεί από πολύ νωρίς ότι η τεχνολογία του MacLachlan αποτελούσε το "κλειδί” για τις θεραπείες mRNA. Ήδη από το 2006, μέσω αλληλογραφίας προσπαθούσε να πείσει τον MacLachlan να ενσωματώσει το πρωτοποριακό χημικά τροποποιημένο mRNA της στην τεχνολογία του. Εν μέσω των δικαστικών διενέξεων, ο MacLachlan δεν ενέδωσε στην πρότασή της.
Η Karikó, όμως, δεν το έβαλε κάτω. Το 2013, συναντήθηκε με στελέχη της Tekmira, προτείνοντας ακόμη και να μετακομίσει στο Βανκούβερ και να εργαστεί υπό τις εντολές του MacLachlan. Η Tekmira αρνήθηκε. "Η Moderna, η BioNTech και η CureVac ήθελαν όλες να εργαστώ γι’ αυτούς, αλλά η νούμερο ένα επιλογή μου, η Tekmira, όχι”, λέει η Karikó, η οποία δέχθηκε τελικά την πρόταση της BioNTech, το 2013.
Εν τω μεταξύ, εκείνη την εποχή και ο διευθύνων σύμβουλος της Moderna, Stéphane Bancel, αναζητούσε λύση στον γρίφο της παράδοσης. Ο Bancel ξεκίνησε συνομιλίες με την Tekmira για συνεργασία, αλλά αυτές διακόπηκαν. Η Tekmira ήθελε τουλάχιστον $100 εκατ. προκαταβολή, συν τα δικαιώματα, για να ενδώσει σε συμφωνία.
Αντ’ αυτού, η Moderna σύναψε συνεργασία με τον Madden, που συνέχιζε την έρευνά του με τον Cullis στη νέα τους εταιρεία, Acuitas Therapeutics.
Εν τω μεταξύ, τον Φεβρουάριο του 2014, η σύντροφος του 50χρονου πλέον MacLachlan, Karley Seabrook, μαζί με τα δύο παιδιά τους, του επιφύλασσε μια έκπληξη: του έκανε πρόταση γάμου. Η ίδια δεν είχε σκεφτεί ποτέ τον γάμο, αλλά η "επίσκεψη” του καρκίνου άλλαξε την οπτική της - και ο γάμος την οπτική του MacLachlan.
Για τον εργασιομανή επιστήμονα, οι συναναστροφές με δικηγόρους και οι ατέλειωτες εταιρικές έριδες ήταν ψυχοφθόρες. Έτσι, εγκατέλειψε την Tekmira το 2014, με το αίσθημα του ηττημένου. Πούλησε τις μετοχές του στην εταιρεία, αγόρασε ένα μεταχειρισμένο τροχόσπιτο και ξεκίνησε με οικογένειά του ένα οδικό ταξίδι στον Καναδά. "Ήμουν εξαντλημένος και απογοητευμένος”, λέει.
Μετά την αποχώρηση του MacLachlan, ο διευθύνων σύμβουλος Murray μετονόμασε την Tekmira σε Arbutus BioPharma και αποφάσισε ότι πρέπει να επικεντρωθεί στη ανάπτυξη θεραπειών κατά της ηπατίτιδας Β σε συνεργασία με την νεοϋορκέζικη εταιρεία ανάπτυξης φαρμάκων Roivant Sciences. Ωστόσο, διατήρησε τις πατέντες για το σύστημα παράδοσης φαρμάκων των τεσσάρων λιπιδίων.
Στη συνέχεια, η εταιρεία Acuitas του Madden υπεκχώρησε την άδεια χρήσης της τεχνολογίας παράδοσης στη Moderna για την ανάπτυξη ενός εμβολίου γρίπης mRNA. Ο Murray πίστευε ότι ο Μάντεν δεν είχε κανένα δικαίωμα να το κάνει και το 2016 τον ενημέρωσε ότι σκοπεύει να τερματίσει τη συμφωνία αδειοδότησης προς την Acuitas. Δύο μήνες αργότερα, η Acuitas κατέθεσε αγωγή στο Βανκούβερ, αρνούμενη ότι είχε παραβιάσει οποιαδήποτε συμφωνία. Ο Murray αντέδρασε, ξεκινώντας έναν νέο γύρο νομικής διαμάχης. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτός ο γύρος αγωγών αφορούσε αποκλειστικά το mRNA.
Μετά από δύο χρόνια, οι δύο πλευρές κατέληξαν σε συμβιβασμό. Ο Murray ήρε την άδεια του Thomas Madden για χρήση της τεχνολογίας του MacLachlan σε τυχόν μελλοντικά φάρμακα εκτός από τέσσερα σκευάσματα που είχε ήδη αρχίσει να αναπτύσσει η Moderna (ο Murray απώλεσε επίσης τα δικαιώματα χρήσης μέρους της τεχνολογίας του Madden). Οι Murray και Roivant δημιούργησαν μια νέα εταιρεία, την Genevant Sciences, με μοναδικό στόχο να αποκτήσει την ιδιοκτησία της πατέντας του συστήματος παράδοσης τεσσάρων λιπιδίων και να το αξιοποιήσει εμπορικά.
Ορισμένες εταιρείες έσπευσαν να συμμετάσχουν. Μέσα σε λίγους μήνες ο διευθύνων σύμβουλος της BioNTech, Şahin, κατέληξε σε συμφωνία με τη Genevant για τη χρήση της τεχνολογίας σε πέντε από τις εν εξελίξει θεραπείες καρκίνου mRNA της BioNTech. Οι δύο εταιρείες συμφώνησαν, επίσης, να συνεργαστούν σε άλλα πέντε προγράμματα mRNA για την αντιμετώπιση σπάνιων ασθενειών. Η συμφωνία, όμως, δεν προέβλεπε τη χρήση της τεχνολογίας σε κάτι εντελώς απρόβλεπτο - σαν τον κορονοϊό.
Η Moderna ακολούθησε εντελώς διαφορετική στρατηγική. Κατέθεσε αγωγές στο Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας και Εμπορικών Σημάτων των ΗΠΑ ζητώντας να ακυρωθεί σειρά πατεντών που σχετίζονταν με την τεχνολογία του MacLachlan, που πλέον είχε στην κατοχή της η Genevant. Αλλά τον Ιούλιο του 2020, ενώ η Moderna προχωρούσε στις κλινικές δοκιμές του εμβολίου της, διαιτητικό δικαστήριο απεφάνθη υπέρ της διατήρησης της πιο κρίσιμης πατέντας για το εμβόλιό της. (Η Moderna κατέθεσε έφεση.)
Μετά την αδειοδότηση των εμβολίων της Moderna και των Pfizer/BioNTech, ο διακεκριμένος ερευνητής της mRNA τεχνολογίας στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, Drew Weissman, κατέληξε σε αξιολογημένη από την επιστημονική κοινότητα μελέτη του ότι και τα δύο εμβόλια χρησιμοποίησαν σύστημα παράδοσης "παρόμοιο με αυτό του σκευάσματος Onpattro της Alnylam”, αλλά με δική του το καθένα εκδοχή του ενός εκ των τεσσάρων λιπιδίων. Πρόσθεσε επίσης ότι και οι δύο εταιρείες χρησιμοποίησαν τον ίδιο τρόπο ανάμειξης.
Ο Thomas Madden που δούλεψε στο σύστημα παράδοσης του εμβολίου των Pfizer/BioNTech, λέει ότι χρησιμοποίησε βελτιωμένες εκδόσεις δύο εκ των τεσσάρων λιπιδίων. Τονίζει δε ότι ούτε το Onpattro, ούτε το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech θα είχαν εγκριθεί από τον FDA χωρίς τα βελτιωμένα λιπίδια που ανέπτυξε η ομάδα του.
Ο MacLachlan, πάντως, χαρακτηρίζει τις δύο παραλλαγές "επαναληπτική καινοτομία”.
Ο επικεφαλής εταιρικών υποθέσεων της Moderna, Ray Jordan, από τη μεριά του, σε γραπτή δήλωσή του στο Forbes, επεσήμανε: "Μπορώ να επιβεβαιώσω ότι λάβαμε άδεια χρήσης για την πατέντα της Tekmira για ορισμένα παλαιότερα προϊόντα μας. Αλλά τα νεότερα προϊόντα μας (όπως του εμβολίου κατά του κορονοϊού) αναπτύχθηκαν με τη νέα τεχνολογία”.
Η BioNTech αρνήθηκε να σχολιάσει το θέμα. Ο Mikael Dolsten, επικεφαλής επιστημονικός σύμβουλος της Pfizer, λέει ότι το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech καλύπτεται πλήρως από την πατέντες και ότι στο πλαίσιο ανάπτυξης του πρώτου εξουσιοδοτημένου προϊόντος mRNA, η Pfizer τροποποίησε το σύστημα παράδοσης για να παράγει 3 δισεκατομμύρια δόσεις ετησίως.
"Είναι διαφορετική μια διαδικασία που μπορεί να λειτουργήσει σε πολύ μικρή κλίμακα απ’ ό,τι σε μεγάλη κλίμακα, και ορισμένες από τις παραδοχές που μπορεί να ομοιάζουν βασίζονται στον τρόπο με τον οποίο εξελίχθηκε η επιστήμη και στις συνεισφορές από πολλές διαφορετικές πηγές”, λέει ο Dolsten. "Πρέπει κανείς να είναι προσεκτικός όταν υποθέτει ότι [αν] τα πράγματα έχουν παρόμοια ονόματα και παρόμοιες γραμμομοριακές αναλογίες, είναι ίδια”.
Η Genevant αρνήθηκε να σχολιάσει, αλλά ενδεχομένως να δώσει μια άσκοπη μάχη. Τον Μάιο, η κυβέρνηση Biden τάχθηκε υπέρ της άρσης των πατεντών για τα εμβόλια κατά του κορονοϊού. Η ειρωνεία είναι πως μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να ωφελήσει, κι όχι να βλάψει, τις Moderna, BioNTech και Pfizer, εμποδίζοντας την Genevant να άρει οποιεσδήποτε αξιώσεις επί των εμβολίων τους.
Το ίδιο ισχύει και για τον Ian MacLachlan, του οποίου ο ρόλος στην πιο σημαντική ιατρική εξέλιξη του αιώνα έχει διαγραφεί από την ιστορία του βιοτεχνολογικού κλάδου. "Σίγουρα αισθάνομαι ότι συνέβαλα”, λέει. "Έχω ανάμεικτα συναισθήματα λόγω του τρόπου με τον οποίο χαρακτηρίζεται, άλλωστε γνωρίζω πώς γεννήθηκε αυτή η τεχνολογία”.
