Του Giacomo Tognini
Οι Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι είναι σε θέση να "επιβιώσουν" από την επιβολή οικονομικών κυρώσεων σε βάρος τους, χάρη στον φορολογικό παράδεισο που δημιούργησε η Μόσχα το 2018.
Οι δύο offshore ζώνες, γνωστές ως Ειδικές Διοικητικές Περιφέρειες (SAR – Special Administrative Regions), πρόσφεραν φορολογικά κίνητρα σε ρωσικές εταιρείες που έδρευαν σε άλλες χώρες προκειμένου να μετεγκατασταθούν στη Ρωσία.
Οι ζώνες αυτές βρίσκονται στο δυτικό και στο ανατολικό άκρο της χώρας: η μία στο νησί Oktyabrsky στην περιοχή του Καλίνινγκραντ, ανάμεσα στις Λιθουανία και Πολωνία, και η άλλη στο νησί Russky, κοντά στα σύνορα με τις Κίνα και Βόρεια Κορέα. Και οι δύο Ειδικές Περιφέρειες άνοιξαν στους ολιγάρχες μια "έξοδο κινδύνου" για να διαφύγουν από τη δικαιοδοσία κρατών που θα μπορούσαν να τους επιβάλουν κυρώσεις.
Εκτός από χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές, οι Ειδικές Περιφέρειες προσφέρουν το πλεονέκτημα ότι θέτουν τις εταιρείες εκτός εμβέλειας των ΗΠΑ και άλλων χωρών που θα ήθελαν να πλήξουν τον Βλαντίμιρ Πούτιν ως απάντηση στη ρωσική επιθετικότητα κατά της Ουκρανίας. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν δήλωσε ότι η κυβέρνησή του είναι έτοιμη να επιβάλει κυρώσεις σε Ρώσους δισεκατομμυριούχους ως αντίποινα σε τυχόν στρατιωτική επιχείρηση της Μόσχας εναντίον του Κίεβου.
"Η πρωτοβουλία SAR δημιουργήθηκε για να βοηθήσει τις εταιρείες που έχουν υποστεί κυρώσεις να επιστρέψουν στη Ρωσία και να ελαχιστοποιήσουν τους νομικούς κινδύνους σε βάρος τους", εξηγεί ο Ivan Nasonov, διευθυντής του Τμήματος Διεθνούς Φορολογικής Πολιτικής στην KPMG Ρωσίας. "Έκτοτε οι Περιφέρειες αυτές έχουν αναδειχθεί σε δημοφιλείς επιλογές μεταξύ εταιρειών που μέχρι σήμερα δεν τους έχει επιβληθεί οποιαδήποτε κύρωση για τους χαμηλούς φορολογικούς συντελεστές επί των μερισμάτων, εσόδων και κερδών τους", προσθέτει ο ίδιος.
Ήταν Αύγουστος του 2018, τέσσερις μήνες αφότου το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ επέβαλε κυρώσεις σε βάρος επτά Ρώσων δισεκατομμυριούχων οι οποίοι φέρονταν να έχουν διασυνδέσεις με τον Πούτιν, όταν η ρωσική κυβέρνηση ψήφισε αθόρυβα τον νόμο για την "έξοδο κινδύνου".
Για τους Ρώσους επιχειρηματίες, ο επαναπατρισμός των εταιρειών τους τούς πρόσφερε μια φορολογική συμφωνία που δύσκολα θα μπορούσαν να αρνηθούν: μηδενικοί φόροι σε μερίσματα και κεφαλαιακά κέρδη από την πώληση μετοχών εισηγμένων, εφόσον οι δικαιούχοι θα επένδυαν τουλάχιστον 50 εκατ. ρούβλια –περίπου 650.000 δολάρια– σε μια ρωσική εταιρεία εντός έξι μηνών από τη μεταφορά της εταιρείας τους στην Ειδική Διοικητική Περιφέρεια. Επιπλέον, μπορούσαν να συνεχίσουν να χρησιμοποιούν τραπεζικούς λογαριασμούς στο εξωτερικό διευκολύνοντας διασυνοριακές πληρωμές και μεταφορές χρημάτων.
Για το Κρεμλίνο, οι Ειδικές Περιφέρειες έφεραν μερικές από τις μεγαλύτερες ρωσικές εταιρείες στην τροχιά επιρροής της Μόσχας, περιορίζοντας τον αντίκτυπο από τυχόν επιβολή κυρώσεων από πλευράς ΗΠΑ. Από το 2018, περισσότερες από 70 εταιρείες έχουν επαναπατριστεί στις ρωσικές Ειδικές Περιφέρειες, εγκαταλείποντας χώρες και περιοχές που είχαν συμφωνήσει να αναγνωρίσουν τις αμερικανικές κυρώσεις. Μεταξύ αυτών, τα κράτη μέλη της ΕΕ, όπως η Κύπρος – ένα υπεράκτιο οικονομικό κέντρο που στο παρελθόν ήταν αρκετά δημοφιλές για τους Ρώσους δισεκατομμυριούχους. Στις σημαντικότερες εταιρείες που επαναπατρίστηκαν συγκαταλέγονται ο "κολοσσός" αλουμινίου UC Rusal και η εταιρεία ενέργειας και μετάλλων En+ Group, με τους Viktor Vekselberg και Oleg Deripaska –αντιστοίχως– να έχουν μερίδιο στους Ομίλους. Πρόκειται για δύο Ρώσους δισεκατομμυριούχους στους οποίους επιβλήθηκαν κυρώσεις από το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ τον Απρίλιο του 2018.
Ο Deripaska, στενός σύμμαχος του Πούτιν και πρώην πελάτης του νομικού και επικεφαλής της προεκλογικής εκστρατείας του Ντόναλντ Τραμπ το 2016, Paul Manafort, κατέχει το 45% της En+ Group, αξίας περίπου 3,3 δισ. δολαρίων, και ισοδυναμεί με κάτι παραπάνω από το 75% της κατ’ εκτίμηση καθαρής περιουσίας του ύψους 4,3 δισ. δολαρίων. Η En+ Group με τη σειρά της κατέχει το 57% της Rusal. Ο Vekselberg κατέχει περίπου το 10% των μετοχών της Rusal, αξίας 1,4 δισ. δολαρίων, που ισούται με περίπου το 1/6 της κατ’ εκτίμηση περιουσίας του ύψους 9,3 δισ. δολαρίων.
Τον Δεκέμβριο του 2018, οκτώ μήνες μετά την επιβολή των αμερικανικών κυρώσεων, η En+ μετέφερε τη νομική της έδρα από το εξαρτώμενη από το βρετανικό Στέμμα Βαϊλάτο του Jersey –ένα δημοφιλές offshore καταφύγιο στη Μάγχη– στη νήσο Oktyabrsky. Έναν μήνα μετά, τον Ιανουάριο του 2019, οι ΗΠΑ ήραν τις κυρώσεις τόσο κατά της Rusal όσο και κατά του Ομίλου En+, επικαλούμενες τη μείωση της άμεσης και έμμεσης συμμετοχής του Deripaska στις εν λόγω εταιρείες μετά την αναδιάρθρωση των μεριδίων του. Η κίνηση αυτή επικρίθηκε, καθώς ο Deripaska και οι συνεργάτες του διατήρησαν την πλειοψηφία των μετοχών στην En+ Group και αύξησαν τη συμμετοχή τους στη Rusal, χάρη στην ανταλλαγή μετοχών με την ισχυρή εταιρεία εμπορίας εμπορευμάτων Glencore. Η Rusal ακολούθησε τη διαδρομή από το Jersey στο Oktyabrsky τον Σεπτέμβριο του 2020. Έκτοτε ο Deripaska έχει μεταφέρει την έδρα τουλάχιστον ακόμη 12 εταιρειών στη ρωσική νήσο.
Σήμερα, ο Deripaska και ο Vekselberg μπορούν να διαχειρίζονται αυτές τις επενδύσεις χωρίς να νιώθουν την αμερικανική απειλή δέσμευσης των περιουσιακών τους στοιχείων, ενώ παράλληλα δεν φορολογούνται για τα μερίσματα και τα κεφαλαιακά τους κέρδη. Σε σύγκριση με το Jersey, το οποίο συντάχθηκε με τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο και επέβαλε κυρώσεις σε αρκετές ρωσικές τράπεζες το 2014, η νήσος Oktyabrsky προσφέρει εξίσου χαμηλούς συντελεστές φορολόγησης χωρίς τον κίνδυνο έκθεσης σε κυρώσεις.
Πριν από τη δημιουργία των Ειδικών Διοικητικών Περιφερειών, οι πλούσιοι Ρώσοι συχνά μετάφεραν τις εταιρείες τους στην Κύπρο, εκμεταλλευόμενοι τα φορολογικά οφέλη και το "χαλαρό" πρόγραμμα παραχώρησης ιθαγένειας σε επενδυτές με υπηκοότητα τρίτης χώρας. Ο Vekselberg, για παράδειγμα, είχε κυπριακή υπηκοότητα μέχρι το 2019 όταν και του αφαιρέθηκε, σύμφωνα με πληροφορίες. Ωστόσο, η Κύπρος –ως μέλος της ΕΕ– έχει επιβάλει τις οικονομικές κυρώσεις του ευρωπαϊκού μπλοκ σε ρωσικές εταιρείες.
Εκτός από τους Ρώσους ολιγάρχες που τους επιβλήθηκαν κυρώσεις, από τις SAR επωφελήθηκαν και μερικοί δισεκατομμυριούχοι που κατονομάζονται στη σχετική λίστα του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών ως "ευημερούντες υπό τη διοίκηση Πούτιν". Ο Viktor Kharitonin μετέφερε την έδρα της εταιρείας χαρτοφυλακίου του Augment Investments Ltd –η οποία κατέχει το πλειοψηφικό πακέτο της φαρμακευτικής Pharmstandard– από την Κύπρο στη νήσο Oktyabrsky. Την ίδια διαδρομή επιφύλαξε ο δισεκατομμυριούχος Andrey Melnichenko για την εταιρεία χαρτοφυλακίου Donalink Ltd καθώς και μια θυγατρική της εταιρείας άνθρακα SUEK. Άλλος ένας μεγιστάνας –του τομέα ακινήτων αυτήν τη φορά–, ο Sergei Gordeev, μετέφερε την έδρα της εταιρείας Ledamen Ltd –που συνδέεται με την εταιρεία κατασκευής κατοικιών PIK, από την οποία προέρχεται το συντριπτικό ποσοστό της καθαρής περιουσίας του Ρώσου επιχειρηματία, ύψους 4,3 δισ. δολαρίων– από τη Μεγαλόνησο στη νήσο Oktyabrsky.
"Οι ρωσικοί Όμιλοι χρησιμοποιούσαν κυπριακές εταιρείες χαρτοφυλακίου", λέει ο Nasonov της KPMG. "Η πλειονότητα των οντοτήτων που μετεγκαταστάθηκαν στις ρωσικές SAR έχουν ρίζες στην Κύπρο".
Εντούτοις, οι Ειδικές Περιφέρειες έχουν δημιουργηθεί για τον επαναπατρισμό μεγάλων επιχειρήσεων ή εταιρειών χαρτοφυλακίου και όχι για τα προσωπικά περιουσιακά στοιχεία που πολλοί Ρώσοι δισεκατομμυριούχοι διαθέτουν στη Δύση. Ορισμένα από τα ονόματα που φιγουράρουν στη λίστα του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών για το 2018 –ανάμεσά τους ο Mikhail Prokhorov, ο Kharitonin και ο Melnichenko– είναι σήμερα ή ήταν στο παρελθόν ιδιοκτήτες ακινήτων σε Γαλλία και Ιταλία μέσω εταιρειών χαρτοφυλακίου με έδρα το Λουξεμβούργο – ιδρυτικό μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τα δικά του φορολογικά προνόμια για τους ξένους επενδυτές.
"Για να επωφεληθεί κάποιος από τα φορολογικά οφέλη των SAR πρέπει να επενδύσει 50 εκατ. ρούβλια στη Ρωσία. Έτσι, οι Ρώσοι μεγιστάνες δεν έχουν μεγάλο κίνητρο να επαναπατρίσουν προσωπικές εταιρείες χαρτοφυλακίου", σημειώνει ο Nasonov. Ένα νέο νομοσχέδιο που επεξεργάζεται το ρωσικό κοινοβούλιο προβλέπει την παροχή επιπλέον φορολογικών ελαφρύνσεων για όσους επενδύουν 300 εκατ. ρούβλια, περίπου 3,9 εκατ. δολάρια, σε ορισμένους κλάδους, συμπεριλαμβανομένων των μεταφορών και των υποδομών στις Ειδικές Διοικητικές Περιφέρειες. Εφόσον υπερψηφιστούν, οι διατάξεις αυτές θα μειώσουν τον συντελεστή παρακράτησης φόρου στην πηγή από 15% σε 10%, καθιστώντας φθηνότερο για τους δισεκατομμυριούχους με εταιρείες στις SAR να επανεπενδύσουν τα κέρδη τους εκτός Ρωσίας.
Και πάλι, αυτές οι συμμετοχές στο εξωτερικό θα μπορούσαν να τεθούν στο στόχαστρο των αμερικανικών κυρώσεων. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στη ρωσική έκδοση του Forbes το 2021, ο Vekselberg αποκάλυψε ότι εξακολουθεί να μην έχει πρόσβαση σε περιουσιακά του στοιχεία, αξίας άνω του 1,5 δισ. δολαρίων, στο εξωτερικό. Η Ουάσιγκτον μπορεί στο εγγύς μέλλον να στοχεύσει με κυρώσεις και άλλους Ρώσους ολιγάρχες, με πολύ πιο "ορατά" περιουσιακά στοιχεία στη Δύση, τα οποία θα ήταν πολύ δύσκολο –αν όχι αδύνατον– να μεταφερθούν σε μια ρωσική Ειδική Περιφέρεια.
Η Μόσχα έχει δώσει έμφαση στην παροχή φορολογικών κινήτρων για να προσελκύσει εταιρείες στις Ειδικές Διοικητικές Περιφέρειες· ωστόσο, το ενδεχόμενο οι ΗΠΑ να επιβάλουν νέες κυρώσεις μπορεί να "πείσει" πιο αποτελεσματικά ορισμένες επιχειρήσεις να κάνουν αυτό το βήμα.
"Υπάρχουν Όμιλοι στη Ρωσία που δεν μετέφεραν τις εταιρείες χαρτοφυλακίου τους στις Ειδικές Περιφέρειες", εξηγεί ο Nasonov. "Εάν αυτοί οι Όμιλοι ή οι μέτοχοί τους τεθούν στο στόχαστρο νέων κυρώσεων, τότε ίσως πάρουν να απόφαση να μετεγκατασταθούν στις ρωσικές SAR το συντομότερο δυνατόν".
